Każdy autor, zanim zacznie pisać książki jest czytelnikiem. W szkole nauczyciele uczyli o trzech głównych rodzajach literackich, którymi są: epika, liryka i dramat. One dzielą się na gatunki, których ilość jest ogromna.
W tym artykule postaramy się krótko omówić najpopularniejsze gatunki literackie. Pamiętaj jednak, że na tym ich bogactwo się nie kończy. Zajmiemy się krótkim opisaniem niektórych, aby pokazać Ci, w jakim bogactwie gatunków możesz wybierać i pisać. Wszystko zależy od Twojej inwencji twórczej, kreatywności oraz… od wiedzy.
Epika
Są to utwory literackie zwykle pisane prozą. Pojawia się w nich narrator, który występuje w pierwszej lub trzeciej osobie, opisuje świat, fabułę oraz przedstawia wątki i wydarzenia. W epice występują bohaterowie, których może być wielu.
Poniżej znajdziesz niektóre gatunki należące do utworów epickich oraz to, czym się charakteryzują:
- bajki – często ich bohaterami są zwierzęta;
- baśnie – zawierają elementy fantastyczne;
- eposy – przedstawiają heroiczne czyny realnych postaci – bohaterów (aż do pokazania ich jako ludzi doskonałych, idealnych) oraz ważne wydarzenia narodowe lub historyczne;
- legendy – opowiadania o dawnych czasach, osadzonych w realiach kulturowych lub historycznych, wzbogacone o elementy fantastyczne lub nadprzyrodzone;
- nowele – są to krótkie formy skoncentrowane wokół jednego wątku lub wydarzeniu, zawierają punkt kulminacyjny utworu;
- opowiadania – krótsze od nowel, mają maksymalnie ograniczoną fabułę i liczbę postaci;
- pamiętniki – są to osobiste zapiski doświadczeń i myśli, często opisują codzienność;
- powieści – posiadają rozbudowaną fabułę, złożony opis postaci oraz mnóstwo wątków, mogą być powieści science-fiction, historyczne, społeczne, psychologiczne, przygodowe, fantastyczne, kryminalne, sensacyjne, biograficzne, obyczajowe (i na tym nie koniec);
- przypowieści – krótkie historie, które mogą mieć trzy poziomy znaczeń (dosłowny, symboliczny oraz dydaktyczny; inne ich nazwy to odpowiednio poziom: literalny, alegoryczny, moralny).
Liryka
Są to dzieła opisujące osobiste uczucia, przeżycia, nastroje oraz przemyślenia podmiotu lirycznego. Utwory liryczne są pisane wierszem i mogą być podzielone na zwrotki. Użyty język jest pełen metafor, przenośni, porównań, epitetów oraz innych środków stylistycznych.
Wśród gatunków lirycznych możemy wyróżnić:
- elegie – wyrażają żal i refleksje nad przemijaniem;
- fraszki – krótkie i żartobliwe utwory, które poruszają codzienne sprawy z nutą ironii i humoru;
- hymny – mają podniosły styl i pisane są na cześć bogów i bohaterów;
- limeryki – żartobliwe, przesycone absurdem wiersze o rymach AABBA;
- ody – utwory powstające na cześć ważnych wydarzeń, osób lub idei;
- pieśni – poruszają poważną tematykę, posiadają strofy i refreny, często są związane z muzyką;
- psalmy – utwory religijne skierowane do Boga, wyrażają chwałę, wdzięczność lub prośby;
- sonety – utwór 14-wersowy, posiada odpowiednio ułożone rymy;
- treny – utwory żałobne wyrażające żal po stracie bliskiej osoby.
Dramat
Dramaty są to utwory przeznaczone do wystawienia na scenie. Tekst składa się z monologów, dialogów oraz didaskaliów, czyli tekstów pobocznych, które są wskazówkami dla reżysera. Cały tekst jest podzielony na akty, a ten na sceny.
Wśród gatunków dramatycznych wyróżniamy:
- dramat właściwy – często zwany tragikomedią, jest utworem poważnym i buduje napięcie;
- komedię – cechami charakterystycznymi są: lekkość, humor i optymistyczny ton, przerysowanie aż do absurdu wydarzeń lub cech osobowości postaci;
- tragedię – porusza poważne problemy i dylematy etyczne (moralne), los bohaterów jest nieuchronny i niezależnie od podjętej przez nich decyzji – jest dramatyczny i wiąże się z nieuniknionym nieszczęściem.
Jeśli czytasz książki uważnie, zapewne nie umknęło to Twojej spostrzegawczości, że niektóre treści nie wpisują się w żaden kanon. Nie należą do żadnego z przedstawionych gatunków. Możesz spotkać się także z gatunkami mieszanymi, które łączą w sobie co najmniej dwa inne gatunki. Wśród nich najczęściej spotykanymi są:
- ballada – łączy w sobie elementy dramatu i epiki, często związany jest z legendami lub folklorem;
- powieść poetycka – łączy elementy epiki, liryki i dramatu, a charakteryzuje ją nacisk na emocje głównego bohatera, wprowadza tajemniczy nastrój;
- satyra – łączy lirykę i epikę, ośmiesza wady ludzkie, obyczaje i zjawiska.
Znawcy literatury wyróżniają także gatunki pograniczne, którymi są:
- esej – wypowiedź, w której autor prezentuje swoje przemyślenia, refleksje lub analizę na jakiś temat, celem tej wypowiedzi może być informowanie czytelnika o czymś lub prowokowanie do myślenia;
- felieton – jest to utwór publicystyczny, w którym autor z przymrużeniem oka wypowiada się na różne tematy, często zawiera anegdoty, subiektywne spostrzeżenia;
- reportaż – łączy literaturę faktu z dziennikarstwem, opisuje rzeczywiste wydarzenia, osoby lub zjawiska, przedstawia ich kontekst i emocje związane z wydarzeniem.
Możesz wybrać jeszcze mity, scenariusze filmowe, pieśni miłosne, lamentacje, wiersze wolne, farsy, tragifarsy, melodramaty… Masz zatem w czym wybierać. Wiesz, jak sklasyfikować swoje dzieło. Klawiatura w dłonie i… pisz swoje dzieło (lub dzieła)!